เมื่อ “เวลาเรียน” ไม่เท่ากับ “การเรียนรู้”: บทสะท้อนการสอนชดเชยในสังคมไทย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จารุวัจน์ สองเมือง

บทนำ
      ในระบบการศึกษาไทย เมื่อเกิดเหตุการณ์ที่ทำให้โรงเรียนต้องหยุดเรียนบ่อยครั้ง ไม่ว่าจะเป็นจากภัยธรรมชาติ มลภาวะทางอากาศ หรือโรคระบาด แนวทางแก้ไขที่เป็นมาตรฐานคือการ “สอนชดเชยในวันหยุด” เพื่อให้ครบตามจำนวนชั่วโมงที่กระทรวงกำหนด วิธีการนี้ถูกมองว่าเป็นทางออกที่ยุติธรรมและตรงไปตรงมาที่สุดในการรักษามาตรฐานการศึกษา อย่างไรก็ตาม ภายใต้ความพยายามที่จะทำให้ “ปฏิทินการศึกษา” สมบูรณ์ กลับซ่อนปัญหาเชิงโครงสร้างที่มองข้ามธรรมชาติของการเรียนรู้ไปอย่างน่ากังวล

การอธิบาย: กับดักของตัวเลขและชั่วโมงเรียน
      การสอนชดเชยในปัจจุบันมักเป็นการยกเอารูปแบบการเรียนในวันธรรมดามาวางลงในวันหยุดแบบคัดลอกวาง (Copy-Paste) ครูยังคงใช้วิธีบรรยาย เด็กนั่งฟัง และเร่งเนื้อหาให้ทันตามหลักสูตร โดยมุ่งเน้นไปที่การ “เก็บชั่วโมง” ให้ครบตามระเบียบ
แนวคิดนี้ตั้งอยู่บนสมมติฐานที่ว่า เด็กคือภาชนะที่สามารถรับความรู้ได้ตลอดเวลาตราบเท่าที่มีผู้สอน แต่ในทางวิทยาศาสตร์การเรียนรู้ สมองของเด็กต้องการช่วงเวลาพักผ่อน (Downtime) เพื่อจัดระเบียบข้อมูลและฟื้นฟูสภาพจิตใจ การเปลี่ยนวันหยุดให้เป็นวันเรียนปกติจึงเป็นการฝืนกลไกธรรมชาติของมนุษย์ ซึ่งส่งผลให้ “เวลา” ที่ได้คืนมา เป็นเพียงเวลาในเชิงปริมาณ แต่ขาดคุณภาพอย่างสิ้นเชิง

การอภิปราย: ผลกระทบและความแตกต่างในระดับสากล
      หากอภิปรายถึงผลกระทบที่เกิดขึ้น การฝืนสอนในรูปแบบเดิมสร้าง “ภาวะล้าทางการเรียนรู้” (Learning Fatigue) เด็กที่ต้องเรียนต่อเนื่อง 6–7 วันต่อสัปดาห์จะเริ่มมีสมาธิสั้นลง ความสามารถในการคิดวิเคราะห์ลดลง และที่น่ากลัวที่สุดคือการเกิดทัศนคติเชิงลบต่อสถานศึกษา โดยมองว่าโรงเรียนคือพื้นที่แห่งความเหนื่อยล้ามากกว่าพื้นที่แห่งการเติบโต
ในทางกลับกัน หลายประเทศที่มีระบบการศึกษาแถวหน้าไม่ได้มองการชดเชยเป็นการ “คืนชั่วโมง” แต่เป็นการ “เปลี่ยนรูปแบบการเข้าถึงความรู้”

• การเรียนรู้ฐานสมรรถนะ: เน้นให้เด็กทำโครงงาน (Project-based Learning) ที่บ้านหรือชุมชนในวันหยุด
• การเรียนรู้ผ่านประสบการณ์: เปลี่ยนวันชดเชยเป็นการทัศนศึกษาหรือการลงมือทำที่สอดคล้องกับเนื้อหา แทนการนั่งจดตามคำบอก
  ความแตกต่างนี้ชี้ให้เห็นว่า ปัญหาของไทยไม่ได้อยู่ที่ “จำนวนวันหยุด” แต่อยู่ที่ “ความยึดติดในรูปแบบ” เราติดกับดักความเชื่อที่ว่าการเรียนรู้เกิดขึ้นได้เฉพาะในห้องเรียนและผ่านการบรรยายเท่านั้น

บทสรุป
       การสอนชดเชยด้วยวิธีเดิมอาจทำให้ตัวเลขในเอกสารทางราชการดูสวยงามและครบถ้วน แต่ในความเป็นจริงมันคือการสูญเสียที่มองไม่เห็น ทั้งทรัพยากรเวลาของครูและพลังงานของนักเรียน การชดเชยเวลาเรียนที่เน้นแต่ปริมาณโดยไม่คำนึงถึงสภาพจิตใจและความพร้อมของสมอง ไม่เพียงแต่จะไม่ช่วยให้เด็กเก่งขึ้น แต่อาจเป็นการผลักให้เด็กถอยห่างจากการรักการเรียนรู้ (Lifelong Learning) ไปเรื่อย ๆ

ข้อเสนอแนะ: ปรับเข็มทิศการชดเชยเวลาเรียน
เพื่อให้การชดเชยเวลาเรียนมีความหมายต่อผู้เรียนอย่างแท้จริง ภาคส่วนที่เกี่ยวข้องควรพิจารณาแนวทางดังนี้:

• เปลี่ยนจาก “สอนชดเชย” เป็น “เรียนรู้ทางเลือก”: ในวันหยุดชดเชย ควรลดการบรรยาย (Lecture) และเปลี่ยนเป็นกิจกรรมเชิงปฏิบัติ โครงงาน หรือการเรียนรู้ผ่านการแก้ปัญหา (Problem-based Learning) ซึ่งช่วยลดความเครียดและเพิ่มความน่าสนใจ
• เน้นคุณภาพมากกว่าปริมาณ: กระทรวงศึกษาธิการควรยืดหยุ่นระเบียบเรื่องชั่วโมงเรียน โดยอนุญาตให้สถานศึกษาสามารถนับกิจกรรมนอกห้องเรียนหรือการเรียนรู้ด้วยตนเองเป็นการชดเชยเวลาเรียนได้
• บูรณาการเนื้อหา: แทนที่จะสอนแยกรายวิชา ให้ใช้โจทย์เดียวที่สามารถบูรณาการได้หลายวิชาในวันชดเชย เพื่อลดความซ้ำซ้อนและลดภาระงานของนักเรียน
• ให้ความสำคัญกับสุขภาวะทางจิต: สถานศึกษาต้องตระหนักว่า “วันพักผ่อน” มีผลต่อประสิทธิภาพการเรียนรู้ การชดเชยจึงไม่ควรทำติดต่อกันจนเกินขีดจำกัดของมนุษย์

หัวใจสำคัญของการศึกษาไม่ใช่การทำให้ปฏิทินสมบูรณ์ แต่คือการทำให้ทุกนาทีที่เด็กเสียไป เปลี่ยนเป็นปัญญาและความหมายในชีวิตของเขา

 332 total views,  332 views today